Metin tabanlý bir ekran altýnda Türkçe yazdýktan ve uygulamalarýmýzý Türkçe yazýtipleriyle kullanmaya baþladýktan sonra X Window altýnda nasýl Türkçe yazýlýr ve okunur, görelim.
Öncelikle yapmamýz gereken, Türkçe yazýtiplerinin X Window'a
tanýtýlmasýdýr. X Window açýlýrken, hangi yazýtiplerini yükleyeceðini
belirlemek amacýyla bazý öntanýmlý dizinlere bakar. Bu dizinler,
/usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyasýnda belirtilmiþtir.
RPM paketlerini kurabileceðiniz bir daðýtým kullanmanýz halinde, Türkçe yazýtiplerini ve klavye harita ek dosyasýný yüklemiþseniz, iþiniz çok kolay. Bu dosyalarý yükleyip yüklemediðinizi bilmiyorsanýz aþaðýdaki komutu çalýþtýrýn.
# rpm -qa | grep ISO8859-9
XFree86-ISO8859-9-75dpi-fonts-2.1.2-1
XFree86-ISO8859-9-2.1.2-1
XFree86-ISO8859-9-100dpi-fonts-2.1.2-1
Yukarýdaki satýrlara benzer bir çýktý almýþ olmanýz gerekiyor (sürüm numaralarý farklý olabilir). Eðer almadýysanýz Türkçe yazýtiplerini kurmamýþsýnýz demektir. Eðer Red Hat Linux kullanýyorsanýz, CD'yi sürücüye yerleþtirip sýrayla þu iþlemleri yapýn:
# mount /dev/cdrom
# cd /mnt/cdrom/RedHat/RPMS/
# rpm -i XFree86-ISO8859-9-75dpi-fonts-2.1.2-1
# rpm -i XFree86-ISO8859-9-2.1.2-1
# rpm -i XFree86-ISO8859-9-100dpi-fonts-2.1.2-1
Yazýtiplerini ve klavye eþlem dosyasýný sisteminize kurduktan sonra bir sonraki adýma geçin.
Þimdi, daha önce yarým býraktýðýmýz noktaya geri dönelim. X Window'un
yükleyeceði yazýtiplerinin bulunduðu dizinler /usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyasýnda belirtiliyordu.
Bu dosya içinde, aþaðýdakine
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc/"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi/:unscaled"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi/:unscaled"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1/"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo/"
ya da buna
FontPath unix/-1
benzer satýrlar göreceksiniz.
Bu satýrlarýn en baþýna, kurduðumuz Türkçe yazýtipleri neredeyse o
dizinin adýný yazýyoruz. Red Hat Linux 6.0'dan itibaren Türkçe yazýtipleri
/usr/share/fonts/ISO8859-9 dizinine kuruluyor. Bu dizin patikasýný
XF86Config dosyasýnýn en üstüne ekleyelim. Tüm Türkçe yazýtipleri kurulmuþsa
/usr/share/fonts/ISO8859-9 dizini altýnda aþaðýdaki dosyalarý
görebilirsiniz:
# ls -al /usr/share/fonts/ISO8859-9/
total 17
drwxr-xr-x 5 root root 1024 Feb 13 19:04 .
drwxr-xr-x 11 root root 1024 Feb 15 18:46 ..
drwxr-xr-x 2 root root 6144 Feb 13 19:04 100dpi
drwxr-xr-x 2 root root 6144 Feb 13 19:04 75dpi
drwxr-xr-x 2 root root 1024 Feb 13 19:04 misc
Þimdi ISO8859-9 dizininde Türkçe yazýtiplerimizin bulunduðunu
/usr/X11/lib/X11/XF86Config dosyasýnda belirtelim.
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/misc"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/75dpi"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/100dpi"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc/"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi/:unscaled"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi/:unscaled"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1/"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo/"
Tabi, bu dosyada "FontPath unix/:-1" satýrý varsa, ekleme yapacaðýnýz üç satýrý da "FontPath unix/:-1" satýrýnýn baþýna koymanýz gerekiyor.
Þu anda yazýtiplerimizi sisteme tanýtmýþ durumdayýz. X Window açýlýrken önce en üstteki FontPath bilgileri okunacaktýr.
Þimdi X Window'a girin. Netscape ile herhangi bir Türkçe dosyayý görüntüleyebilirsiniz.
Sýra geldi klavye ayarlarýnýn yapýlmasýna. Red Hat ile birlikte, Türkçe
klavye eþlem dosyalarý da geliyor. Bu dosyalar, /usr/X11R6/lib/X11/etc
dizininde yeralýyorlar:
# cd /usr/X11R6/lib/X11/etc/
# ls -al xmodmap.*
-r--r--r-- 1 root root 4988 Oct 10 10:53 xmodmap.std
-rw-r--r-- 1 root root 2764 Oct 6 1998 xmodmap.tralt
-rw-r--r-- 1 root root 2316 Oct 6 1998 xmodmap.trf
-rw-r--r-- 1 root root 2316 Oct 6 1998 xmodmap.trq
Yukarýdaki dosyalar sýrasýyla standart Amerikan klavye, alt Türkçe klavye, F
klavye ve Q Türkçe klavyeye karþýlýk geliyor. X Window'a girerken bu
klavyelerden bir tanesini aktif hale getirmemiz gerekiyor. Örnek olarak, Q
Türkçe klavyenin, X Window açýlýrken etkin olmasý için,
/home/kullanýcý-adý/.xinitrc dosyasýna aþaðýdaki satýrý eklemelisiniz.
xmodmap /usr/X11R6/lib/X11/etc/xmodmap.trq
.xinitrc dosyasýna, kullandýðýnýz pencere yönetecisini
çalýþtýracak þekilde bir eklenti de yapmanýz gerekecektir. Bu eklentiyi
de yaptýktan sonra dosyanýn son hali aþaðýdakine benzer bir hal alýr:
xmodmap /usr/X11R6/lib/X11/etc/xmodmap.trq
startkde
Tabi siz startkde yerine istediðiniz pencere yöneticisini çalýþtýracak þekilde bir komut yazabilirsiniz.
X Window'a girdikten sonra da klavye haritasýný deðiþtirmek mümkündür. Bunun
için yukarýda örneði bulunan xmodmap komutunu doðrudan xterm altýnda
çalýþtýrabilirsiniz.
X Window altýnda kullanýlan klavye eþlem dosyalarýndan xmodmap.tralt, konsol ekranda kullanýlan tr.alt dosyasýndan biraz farklýlýk gösteriyor. Konsol altýnda, herhangi bir Türkçe karakteri bastýrmak için ALT tuþunu kullanýrken, X Window altýnda ALT-GR tuþunu kullanmalýsýnýz.
XFree86'daki güzel bir özellik de, konsolda kullanýlan klavye eþlem
dosyasýnýn aynýsýnýn, X Window açýlýrken de kullanýlabilmesi. Bunun için,
/usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyasýnda,
XkbDisable
þeklinde bir satýrýn bulunmasý gerekir.